PANTEON-MAUZOLEUM OFIAR ZBRODNI KOMUNISTYCZNYCH ZLOKALIZOWANy NA KWATERZE „Ł” CMENTARZA WOJSKOWEGO na poWązkach

 

Projekt

2015 - III nagroda

Inwestor

Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa

Lokalizacja

Cmentarz Wojskowy na Powązkach, Warszawa

Zespół

Michał Adamczyk, Piotr Bylka, Piotr Musiałowski, Krzysztof Nowotka

"Kwatera Ł" to miejsce skrytych pochówków ofiar, pomordowanych przez organa Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w latach 1945–1956, zlokalizowane przy murze Cmentarza Wojskowego, na warszawskich Powązkach.

 

Jej obiegowa - nieformalna - nazwa "Łączka", odnosi się do czasu, kiedy nie przynależała jeszcze do cmentarza, stanowiąc jego zielone, zaniedbane obrzeża, wykorzystywane jako "dzikie" wysypisko śmieci i kompostownia. Taki stan był elementem programowego zacierania śladów zbrodni.

 

W momencie, gdy do publicznej wiadomości przedostały się informacje pozwalające łączyć miejsce z potencjalnymi pochówkami członków podziemia niepodległościowego, działania systemowe skoncentrowały się na obniżeniu rangi tej przestrzeni i nie dopuszczeniu do przejawów jej sakralizacji. Efektem tych działań była walka wydana wszelkiego rodzaju symbolom, które za sprawą wtajemniczonych, potajemnie do niej przenikały, próbując nacechować ją charakterem upamiętnienia. Ostatnim akordem tej walki, było włączenie terenów "Łączki" w struktury cmentarza i wydanie pozwoleń na pochówki na jej obszarze. Przeprowadzano je od początku lat osiemdziesiątych.

Lata dziewięćdziesiąte ubiegłego wieku przyniosły możliwość realizowania na przedmiotowym obszarze upamiętnień, ukazujących prawdziwą historię miejsca. Jednakże dopiero dzisiaj, otwiera się rozdział, w którym działania cząstkowe czy tymczasowe, mają szansę zostać zastąpione przez rozwiązanie finalne - scalające formułę pomnika i miejsca pochówków w jedno założenie, a ofiary, dzięki procedurom identyfikacji DNA, odkrywają swoją tożsamość. 

 

Wizja lokalna obecnego stanu "Kwatery Ł" zaowocowała spostrzeżeniami mającymi wpływ na zaproponowaną koncepcję Panteonu. Obraz miejsca - które przez lata było bezimienną mogiłą elity narodu i które dzisiaj - na skutek przeprowadzonych prac ekshumacyjnych pozbawione jest wcześniejszych upamiętnień, cofając się wizerunkowo do początku lat dziewięćdziesiątych - wywołuje poruszające doznania. Skala tych przeżyć wynika z dysproporcji pomiędzy poświęceniem i tragedią ofiar, a nakładem pracy, która została włożona w zatarcie, wymazanie pamięci po nich.

Miejsce emanuje autentycznością, jest niewielkie, niepozorne, nieadekwatne do rozmiaru tragedii osobistych, które kryje. Dodatkowo wzruszają ślady spontanicznej działalności upamiętniającej, będącej efektem pracy przede wszystkim potomków ofiar. Ślady te, to prowizoryczne znaczenie miejsc, w których odnaleziono groby, charakterystyczne fotografie z epoki, teksty, tymczasowe krzyże, znicze, kwiaty. 

 

Autorzy pracy konkursowej zdecydowali się wykorzystać poruszającą siłę oddziaływania autentyczności miejsca. Efektem tej decyzji jest zachowanie w centralnym punkcie, w ideowym środku ciężkości Panteonu, fragmentu trawiastej powierzchni terenu, który był świadkiem skrytych pochówków - wycinka "Łączki". Autorzy proponują wzbogacenie programu pomnika o możliwość konfrontacji z rzeczywistym miejscem tragedii, możliwość niemal fizycznego odczucia krzywdy, która nie kończyła się w momencie śmierci ofiary. Szczególne potraktowanie niepozornego fragmentu trawnika, nadaje mu rangę, uświęcając miejsce i oddając mu to, co przez lata było odbierane. 

Wychodząc z założenia, że żadna z osób pochowanych w bezimiennych mogiłach "Kwatery Ł", nie chciała spocząć w miejscu, w którym znalazła się na skutek zbrodni reżimowych, autorzy koncepcji dokonali funkcjonalnego podziału projektu Panteonu na dwie strefy. Wewnętrzną strefę symbolicznego upamiętnienia wszystkich ofiar, która zbudowana jest w oparciu o wydzielony fragment powierzchni zielonej, oraz zewnętrzną strefę dedykowaną pochówkom, która otacza miejsce z fragmentem "Łączki", nie mając z nim wizualnego kontaktu. 

 

W ten sposób dominanta - "Łączka", staje się pełnym znaczenia symbolem, któremu przywraca się element sacrum, a przestrzenie przeznaczone na indywidualne pochówki zwracają się w stronę ich naturalnej destynacji - w stronę cmentarza. 

WSZYSTKIE PRACE
facebook pinterest vimeo behance
4mk- grafika

Strona korzysta z plików cookies w celu realizacji usług i zgodnie z Polityką Plików Cookies. Możesz określić warunki przechowywania lub dostępu do plików cookies w Twojej przeglądarce.